W jaki sposób można rozliczyć konkubinat po jego zakończeniu?

Osoby żyjące w konkubinacie nie korzystają z ochrony prawnej, jaka zapewniona jest małżeństwom. W nieformalnych związkach nie powstaje charakterystyczny dla małżeństw ustrój polegający na wspólnocie majątkowej. Tym samym, po zakończeniu konkubinatu byli partnerzy nie mogą dokonać pomiędzy sobą rozliczeń finansowych korzystając z obowiązujących w tym zakresie przepisów prawa rodzinnego.

W jaki sposób można rozliczyć konkubinat po jego zakończeniu? Czy polskie prawo daje taką możliwość? Jeśli nurtują Cię te pytania, w tym wpisie znajdziesz na nie odpowiedź.

Czy jest możliwe rozliczenie zakończonego konkubinatu?

Na wstępie zaznaczyć trzeba, że polskie prawo nie reguluje bezpośrednio zagadnień związanych z rozliczeniem kwestii majątkowych pomiędzy partnerami po zakończeniu konkubinatu.

Z praktyki orzeczniczej wynika wprost, że konkubinat nie może być źródłem żadnych praw i obowiązków uregulowanych w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 czerwca 1996 r. (sygn. akt III CZP 70/96, OSNC 1996/11/145) „Jakkolwiek związek pozamałżeński może spełniać funkcję rodziny, to nie została przyjęta możliwość stosowania w obrębie stosunków majątkowych między konkubentami przepisów regulujących małżeńską wspólność ustawową nawet w drodze analogii”.

Tym samym jedyną możliwością w tym zakresie jest odpowiednie stosowanie do związków nieformalnych poprzez analogię odpowiednich przepisów prawa cywilnego o współwłasności w częściach ułamkowych i jej znoszeniu, o spółce cywilnej, o bezpodstawnym wzbogaceniu etc. Które z nich zostaną zastosowane, zależy od okoliczności konkretnej sprawy.

W cytowanym już wyroku, Sąd Najwyższy stwierdził, że „Różnorodność uwarunkowań faktycznych występujących w takich związkach oraz mała motywacja do formalizowania porozumień majątkowych między konkubentami z uwagi na ich więzi osobiste powodują, że trudno ustalić uniwersalną regułę pozwalającą określić status majątku powstałego w konkubinacie i sposób jego rozliczenia. Wybór właściwej podstawy prawnej determinowany jest konkretnym stanem faktycznym, w szczególności zaś może wynikać z podjętych przez konkubentów decyzji w sferze prawno-majątkowej”.

W jaki sposób można dokonać rozliczenia konkubinatu po jego zakończeniu?

Dla sposobu rozliczenia konkubinatu decydujący jest przedmiot, którego ma to dotyczyć.

We wszystkich przypadkach powstania między stronami stosunków prawnomajątkowych prawa i obowiązki z tego wynikające należy oceniać na podstawie przepisów właściwych dla tych stosunków (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 1955 r., II CO 7/55, OSNCK 1956, nr 3, poz. 72).

Sąd Najwyższy wyraźnie wskazał, iż w zakresie roszczeń z tytułu nabytych wspólnie nieruchomości i rzeczy ruchomych, jak również z tytułu nakładów dokonanych na te przedmioty, należy stosować przepisy o zniesieniu współwłasności (wyrok z dnia 30 stycznia 1970 r., III CZP 62/69; LEX nr 6659).

Zgodnie ze wskazanym powyżej wyrokiem - co do roszczeń z tytułu nakładów dokonanych przez jednego z konkubentów na wchodzące w skład wspólnego gospodarstwa przedmioty majątkowe należące do drugiej z tych osób, zastosowanie znaleźć powinny przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Dotyczy to także roszczenia w zakresie rozliczenia korzyści majątkowych uzyskanych przez partnerów w czasie trwania konkubinatu pomiędzy nimi.

Przepisy o zniesieniu współwłasności powinny znaleźć także zastosowanie, jeśli strony konkubinatu gromadziły wspólne oszczędności i nabywały z nich oznaczone rzeczy.

W przypadku wspólnie zaciągniętego kredytu, który po rozstaniu spłaca wyłącznie jeden z partnerów, zastosowanie będą miały przepisy dotyczące zobowiązań solidarnych. Na ich podstawie osoba, która spłaca kredyt może żądać od drugiej strony zwrotu połowy jego wartości.

Bezpodstawne wzbogacenie jednego z partnerów

Podkreślić trzeba, że w przedmiocie rozliczenia konkubinatu po jego zakończeniu najczęściej stosowane są przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu. Polega ono na tym, ze bez podstawy prawnej powstaje sytuacja, polegająca na wzroście majątku po stronie podmiotu wzbogaconego, kosztem jednoczesnego pogorszenia sytuacji majątkowej osoby zubożonej.

Na tej podstawie można rozliczyć nakłady jednego konkubenta na majątek drugiego. Może on bowiem domagać się zwrotu ich wartości. Dotyczy to nakładów, a więc wydatków poniesionych na przykład na mieszkanie należące tylko do jednego z konkubentów w postaci remontu. Tak samo strony mogą rozliczyć kwoty przeznaczone na samochód zakupiony do wspólnego użytku.

Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 9 kwietnia 2010 r. (I ACa 222/10, OSAW 2010/4/193), wskazał, że „Nieodpłatne wykonywanie pracy na rzecz drugiego skutkuje jego bezpodstawnym wzbogaceniem o wartość majątkową, jaka z jego majątku nie wyszła, i jako uzyskana bez podstawy prawnej korzyść, co do zasady podlega zwrotowi (art. 405 Kc)”.

Zaznaczyć należy, że zubożony konkubent w pierwszej kolejności będzie mógł domagać się zwrotu korzyści w naturze, a dopiero gdy nie byłoby to możliwe – zapłaty jej wartości.

Pamiętać jednak trzeba, że osoba dochodząca takiego roszczenia zobowiązana jest do udowodnienia, iż:

• doznała zubożenia,

• druga strona się wzbogaciła,

• istnieje związek przyczynowo – skutkowy pomiędzy zubożeniem a wzbogaceniem.

Musisz jednak wiedzieć, że obowiązek zwrotu korzyści wygasa, jeżeli wzbogacony ją zużył lub utracił, chyba że powinien liczyć się ze istnieniem takiego obowiązku.