Rozdzielność majątkowa pomiędzy małżonkami

Kodeks rodzinny i opiekuńczy dopuszcza możliwość dokonania modyfikacji, a nawet wyłączenia zastosowania ustawowej małżeńskiej wspólności ustawowej. To ostatnie powoduje powstanie pomiędzy małżonkami ustroju rozdzielności majątkowej. Aby do tego jednak doszło konieczne jest zachowanie ściśle określonych przez przepisy obowiązującego prawa wymogów formalnych.

Co to jest rozdzielność majątkowa? Na czym ona polega? W jaki sposób ją ustanowić?

Co to jest rozdzielność majątkowa?

Musisz wiedzieć, że co do zasady pomiędzy małżonkami, z chwilą zawarcia związku małżeńskiego, powstaje z mocy prawa ustrój majątkowej wspólności ustawowej.

Jeżeli narzeczeni lub małżonkowie chcą wyłączyć tego rodzaju skutek prawny, mogą zawrzeć majątkową umowę małżeńską. Potocznie nazywa się ją „intercyzą małżeńską”, choć z punktu widzenia prawnego zastosowanie tego określenia ogranicza się jedynie do kontraktu przedmałżeńskiego.

Jeżeli na jej zawarcie decydują się jeszcze narzeczeni, wówczas majątek wspólny z chwilą zawarcia małżeństwa w ogóle nie powstaje.

Gdy natomiast małżonkowie ustanawiają rozdzielność majątkową dopiero po zawarciu małżeństwa, majątek wspólny przestaje istnieć z dniem zwarcia takiej właśnie umowy majątkowej.

Dodać trzeba, że umowa majątkowa małżeńska może być w każdym czasie zmieniona albo rozwiązana. Jeżeli to ostatnie następuje w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej.

Musisz także wiedzieć, ze małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome.

Jakie są rodzaje umownej rozdzielności majątkowej?

Poprzez zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej strony mogą:

• ograniczyć wspólność majątkową,

• wprowadzić pełną rozdzielność majątkową,

• wprowadzić rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków.

Jaki cel i skutek prawny ma zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej wyłączającej wspólność ustawową?

Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2004 r., (III CK 469/02, OSNC 2005/5/85) „Należy podkreślić, że umowa wyłączająca wspólność majątkową małżeńską ma charakter ustrojowy, zmienia bowiem dotychczasową zasadę wspólności na zasadę rozdzielności majątkowej. W jej wyniku nie dokonuje się zatem żadne przesunięcie majątkowe, nikomu nie przysparza ona bezpośrednio korzyści majątkowej”.

Z kolei Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 28 października 2020 r. (sygn. akt I ACa 411/20, http://orzeczenia.szczecin.sa.gov.pl/content/$N/155500000000503_I_ACa_000411_2020_Uz_2020-10-28_001) wskazał, że: „stronom pozostawiono znaczną swobodę co do kształtowania wewnątrzmałżeńskich stosunków majątkowych.

(…) nie są prawnie istotne motywy, jakie skłaniają strony do odstępstwa od modelu ustawowej wspólności majątkowej (czy to dokonywanego przed zawarciem małżeństwa czy tez w jego trakcie). Zatem strony mogą zawierać umowę małżeńską ograniczającą lub wyłączającą wspólność z motywem ochrony majątków nabytych przed zawarciem małżeństwa, czy też w celu zachowania autonomii majątkowej.

Mogą też zawierać taką umowę w celu ochrony istotnych dla bytu rodziny składników majątkowych, w przypadku gdy oceniają że działalność jednego z małżonków (w tym zwłaszcza działalność gospodarcza) może pociągać za sobą ryzyko gospodarcze (a więc wiązać się z ryzykiem popadnięcia w zadłużenie czy wręcz w niewypłacalność, co skutkować może egzekucją z mienia stanowiącego filar utrzymania rodziny).

W judykaturze Sądu Najwyższego bierze się pod uwagę i akceptuje taką motywację (por. np. wyrok SN z 23.07.2014 r., V CSK 488/13, LEX nr 1537568). W tym też kontekście majątkowe ustroje małżeńskie definiuje się jako specyficzną instytucję prawną organizującą funkcjonowanie małżonków względem siebie, a także względem osób trzecich w stosunkach majątkowych (por. cytowany wyrok SN z 23.07.2014 r.). Jak trafnie dostrzega Sąd Okręgowy zawarcie umowy majątkowej (także wyłączającej wspólność ustawową) nie zmienia obowiązków małżeńskich”.

Na czym polega ograniczenie wspólności majątkowej?

Umowa małżeńska mająca za przedmiot ograniczenie wspólności ustawowej w zakresie majątku, powoduje wyłączenie pewnych, określonych w niej składników majątkowych z majątku, który obejmuje wspólność majątkowa.

Musi ona precyzyjnie wskazywać jakie prawa lub przedmioty są nią objęte i mają pozostać majątkiem osobistym małżonków, a więc nie należeć do majątku wspólnego. W razie rozwodu, konieczny będzie w takim przypadku dokonanie pomiędzy współmałżonkami podziału majątku.

Na czym polega pełna rozdzielność majątkowa?

Skutkiem prawnym umowy wprowadzającej rozdzielność majątkową pomiędzy małżonkami, jest zachowanie przez każdego z nich w swoim odrębnym posiadaniu zarówno majątku nabytego przed jej zawarciem, jak i tego który został nabyty później, a więc w trakcie trwania związku małżeńskiego.

Na jej podstawie następuje wyłączenie wspólności majątkowej, w miejsce której powstaje rozdzielność majątkowa, zaś każdy z małżonków sprawuje samodzielny zarząd swoimi aktywami oraz może nimi swobodnie rozporządzać, a więc na przykład dokonać sprzedaży bez potrzeby uzyskiwania zgody współmałżonka. Dotyczy to wszelkich przedmiotów majątkowych.

Z chwilą zawarcia takiej umowy, przestaje powstawać majątek wspólny o charakterze dorobkowym. Jeśli zaś dojdzie do rozwodu, z punktu widzenia majątkowego, pomiędzy małżonkami nic się nie zmieni, gdyż nie będzie potrzeby przeprowadzenia podziału majątku.

Zaznaczyć trzeba, iż umowa tego rodzaju może obejmować zarówno wyłączenie istnienia pomiędzy małżonkami ustroju wspólności ustawowej, jak i umownej. Dotyczyć więc może także już uprzednio zawartej umowy majątkowej małżeńskiej, po prostu wchodząc w jej miejsce.

W takim wypadku, umowa wprowadzająca rozdzielność majątkową, może zostać zawarta dopiero po dokonaniu formalnego podziału dotychczasowego majątku wspólnego. Wynika to z faktu, iż odrębna własność każdego z małżonków dotyczy nie tylko majątku nabytego po zawarciu takiej umowy, ale także tego, który został wspólnie wypracowany przed jej podpisaniem. Oczywiście ma to zastosowanie także do istniejącego majątku osobistego każdego ze współmałżonków.