Zachowek

INSTYTUCJA ZACHOWKU

Swoboda testowania występująca w polskiej regulacji prawnej stwarza pewnego rodzaju zagrożenie pozbawienia dziedziczenia najbliższej rodziny spadkodawcy. Najczęściej taka sytuacja ma miejsce gdy w testamencie powołana zastanie do dziedziczenia całości majątku obca osoba. Istnieje jednak założenie że spadek powinny otrzymać osoby z najbliższego kręgu spadkodawcy, gdyż jedną z podstawowych funkcji prawa spadkowego jest ochrona interesów najbliższych krewnych zmarłego. Dlatego też ustawodawca wprowadził do kodeksu cywilnego instytucję zachowku.

Osoby najbliższe, które są uprawnione do zachowku, w sytuacji kiedy nie zostały powołane do dziedziczenia ze względu na testament, mają roszczenie do spadkobierców o wypłatę określonej sumy pieniężnej tytułem zachowku, stanowiącej określoną część udziału, jakie otrzymałyby przy dziedziczeniu ustawowym. Uprawnionych do zachowku szczegółowo określa ustawa. Uprawnionemu będzie przysługiwało roszczenie o zachowek tylko wtedy kiedy dziedziczyłby z ustawy.

Występują także wyłączenia wśród osób mogących domagać się zachowku. Uprawnienie do zachowku nie przysługuje:
osobom, które zrzekły się dziedziczenia, zostały uznane za niegodne lub odrzuciły spadek przypadający z ustawy; małżonkowi, który został wyłączony od dziedziczenia; osobom wydziedziczonym przez spadkodawcę.

Sposób obliczania wysokości zachowku jest dość skomplikowany i może go podzielić na trzy etapy. W pierwszej kolejności należy określić w ułamku udział spadkowy stanowiący podstawę do obliczenia zachowku. Następnie ustala się wartość pieniężną spadku, do której dolicza się wartość określonych darowizn. Uzyskana w ten sposób suma staje się substratem zachowku. Ostatnią czynnością jest ustalenie wysokość zachowku, który jest ułamkową częścią jego substratu.

Roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej tytułem należnego zachowku powstaje, gdy uprawniony nie otrzymał równowartości zachowku poprzez: darowiznę uczyniona przez spadkodawcę, powołanie do spadku lub zapis. Jeśli uprawniony z tych tytułów nic nie otrzymał przysługuje mu roszczenie o zachowek w pełni, jeśli otrzymał, ale była to suma mniejsza od zachowku przysługuje mu roszczenie o uzupełnienie zachowku. Oba roszczenia kieruje się do spadkobierców testamentowych - jeśli pominięto osoby uprawnione do zachowku, które dziedziczyły by z ustawy, do spadkobierców ustawowych - jeśli po doliczeniu darowizn okaże się, że udział spadkowy jest niższy niż zachowek. Spadkobierca staję się zatem dłużnikiem uprawnionego do zachowku.

Roszczenie o zachowek jako roszczenie majątkowe podlega przedawnieniu. Artykuł 1002 kodeksu cywilnego reguluje dziedziczenie roszczenia. Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej tylko wtedy, kiedy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.

Martyna Czech